Rezerwat "Świnia Góra"

Rezerwat ścisły „Świnia Góra” jest jednym z najcenniejszych rezerwatów nie tylko na terenie Gór Świętokrzyskich, ale i w Polsce. Zachwyca bioróżnorodnością i dziewiczością przyrody. Jest ważnym obiektem badań naukowych, a przede wszystkim obserwacji rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Położony jest w środkowej części wzniesienia o nazwie Świnia Góra. Został utworzony w 1953 r., na powierzchni 50,78 ha. Znajduje się około 7 km. na południowy-zachód od Bliżyna. Teren, na którym jest położony stanowi przedłużenie łańcucha lasów samsonowsko-suchedniowsko-bliżyńskich o powierzchni 16 000 ha i jest drugim pod względem wielkości na kielecczyźnie.

Dostęp do wielu obszarów jest utrudniony przez występujące tu zabagnienia i zwarty drzewostan. Wspaniale prezentują się wielopiętrowe i wielogatunkowe drzewostany.
Pewne partie lasów bliżyńskich zachowały się w stanie naturalnym i są świadectwem dawnych Gór Świętokrzyskich. Puszczański charakter zachowały wyłącznie dlatego, że kamieniste, płytkie gleby tego obszaru nie nadawały się dla celów rolniczych, a i wywóz drewna z braku odpowiednich dróg był trudny.

Duży wpływ na glebę i roślinność rezerwatu wywarła eksploatacja rud żelaza, szczególnie w XVII i XVIII wieku. Rudy pozyskiwano metodą odkrywkową kopiąc doły o głębokości 2 - 2,5 m. Zbędny nadkład wyrzucono na powierzchnię. W ten sposób zalegający na głębokości ok. 1,4 m węglan wapnia mieszano ze słabszą glebą na powierzchni, co znacznie użyźniło środowisko. Również popioły i węgiel drzewny po pożarze w roku 1854, odegrały zapewne znaczącą rolę dla zainicjowania procesów wzrostowych pozwalając na wkroczenie bardziej wymagających gatunków roślin.

Istniejący drzewostan powstał z naturalnych odnowień i samosiewów na terenach min. nieużytkowanych rolniczo. Jest to przykład wtórnej sukcesji ekologicznej. Stanowi on ostoję dla licznych gatunków zwierząt. We florze spotykamy gatunki roślin górskich, gatunki bardzo rzadkie, zagrożone wyginięciem oraz chronione. O tym jak wielką wartość przedstawia rezerwat, może świadczyć fakt zaprezentowania go w 1960 r. uczestnikom Konferencji Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody.

Flora rezerwatu liczy 345 gatunków roślin naczyniowych. Drzewa i krzewy reprezentowane są przez 38 gatunków. Występują tu 22 gatunki roślin górskich i 20 gatunków roślin chronionych, 100 gatunków mchów i 70 gatunków porostów. Do najciekawszych i niezwykle rzadkich możemy zaliczyć liczydło górskie, pełnik europejski, podkolan biały, kosaciec syberyjski, wawrzynek wilczełyko, czosnek niedźwiedzi, storczyk plamisty, rosiczka okrągło-i długolistna, widłaki, mchy, a wśród nich świecący mech Schistostega osmundacae, paprocie oraz grzyb o szczególnych właściwościach leczniczych – modrzewnik lekarski.
Świat zwierząt jest również interesujący i odpowiada gatunkom spotykanym w całym kompleksie lasów. Spotkać tu można duże ssaki - jelenie, łosie, sarny, dziki i mniejsze zające, borsuki, wiewiórki, lisy, kuny leśne, łasice, popielice, orzesznice, myszy leśne, badylarki i nietoperze. W ostatnich latach w okolicy rezerwatu pojawiły się bobry, które przybyły wzdłuż rzeki Krasnej, mającej swoje źródła pobliżu rezerwatu. Lecz największą sensacją w ostatnim czasie było pojawienie się zimą 2006 r. watahy wilków złożonej z trzech osobników.
Spośród ptaków spotkamy: kukułkę, dzięcioły, bociana czarnego, kruka, jarząbka, jastrzębia gołębiarza, sikorki, kowalika. Płazy reprezentują - żaby, ropuchy, rzekotka drzewna, a gady – jaszczurki zwinka i żyworodna, zaskroniec, padalec i żmija zygzakowata. Występują tu rzadko spotykane motyle – pokłonnik osiniec, mieniaki i szlaczkoń torfowiec.

W pobliżu rezerwatu rosną pomnikowe drzewa osiągające znaczne rozmiary. Natkniemy się tu na największą jodłę tzw. „Wielka Jodła” o obwodzie 4,15 m, która zwyciężyła w „Konkursie na najgrubsze drzewo Lasów Państwowych u progu XXI wieku” oraz na klon jawor (duże odnogi o obwodzie 6,20 m), buki pospolite (o obwodzie 3,75 m i 3,16 m) czy modrzew polski (o obwodzie 4,28 m). Niestety, w czasie silnych wiatrów na początku 2007 r. „Wielka Jodła” została złamana na wysokości 15 m nad ziemią. Jest to już drugi kataklizm, który dotknął to drzewo – poprzedni miał miejsce na początku lat 50-tych XX wieku i w jego wyniku ułamaniu uległo 8,5 m czubka drzewa pozostawiając jeszcze 40,5 m.

fot. Andrzej Staśkowiak

Rezerwat "Dalejów"

Jest rezerwatem leśnym objętym ochroną częściową. W granicy tego, niezwykle interesującego i bogatego w roślinność, rezerwatu znajduje się, pozostały po XIX wieku i kopalni rudy żelaza kanał o głębokości na 4 m i szerokości 6 m (nazwa miejscowa Stolnia). Dawniej przez dzisiejszy teren rezerwatu przebiegała kolejka wąskotorowa, która służyła miejscowej ludności do wywozu rudy żelaza i drewna. Przy granicy rezerwatu na stoku doliny bezimiennego potoku znajduje się symboliczna mogiła upamiętniająca poległego Władysława Wasilewskiego ps. „Oset” dowódcę oddziału AK ze zgrupowania „Ponurego”. Zginął tu w wyniku potyczki partyzanckiej z żandarmerią niemiecką. Natomiast przy drodze na zakręcie znajdują się nikłe ślady gajówki „Dalejów”.

Na terenie rezerwatu usytuowany jest pomnik przyrody „Piekło Dalejowskie”. Tworzą go liczne formy skalne: ścianki, małe urwiska, progi, stoły i bloki skalne o wysokości 1 – 4 m. Występują one w kilku grupach w pasie o długości około 130 m i szerokości około 30 m. Skałki, zbudowane z piaskowców dolnotriasowych, tworzą grupy oddzielone od siebie szczelinami o szerokości 1 – 2 m, nabierającymi cech korytarzy. Znajdują się na terenie Lasów Państwowych (w granicach wsi Wojtyniów) - Leśnictwo Jastrzębia, na północno-zachodnim zboczu wzniesienia, przy drodze leśnej biegnącej z Wojtyniowa na północ - około 2 km od mostu na rzece Kamiennej.

Nazwa „Dalejów” jest ściśle związana z rezerwatem przyrody. Jest to rezerwat częściowy z wielogatunkowym drzewostanem z udziałem modrzewia polskiego, utworzony 16 stycznia 1978 r. o powierzchni 87 ha. Celem ochrony jest zachowanie naturalnych wielogatunkowych drzewostanów z dużym udziałem modrzewia polskiego.

Rezerwat „Dalejów” jest rezerwatem leśnym objętym ochroną częściową. Powierzchnia rezerwatu wynosi 87,58 ha. Rezerwat znajduje się na terenie wsi Wołów w odległości około 4,0 km na południe od Bliżyna. Różnica poziomów pomiędzy najwyższym punktem położonym w pobliżu tzw. „drogi górniczej” (355 m n.p.m.), a najniższym znajdującym się w północnej części rezerwatu bagnem (ok. 315 m n.p.m.) wynosi 40 metrów.
Drzewostany uważane są za pozostałości dawnej Puszczy Świętokrzyskiej. Tworzy je głównie jodła i modrzew polski oraz buk, dąb, sosna, świerk, brzoza, jawor, osika i olsza. Wiek drzewostanów określa się na 80 do 150 lat, przy czym wiele dorodnych okazów modrzewia, a także jodły, buka i dębu osiągnęło 180 i więcej lat, oraz rozmiary drzew pomnikowych. Równie zróżnicowane jest drugie piętro lasu, które tworzą drzewa w wieku 20 do 70 lat.
Osobliwością przyrodniczą rezerwatu jest modrzew polski rodzimego pochodzenia, odnawiający się z samosiewu i stanowiący gatunek główny lub domieszkowy. Odznacza się bardzo dobrym stanem zdrowotnym, znakomitą jakością drewna i gonnością strzały. W rezerwacie rośnie bardzo ciekawy okaz świerka wężowego. Występuje tu także świerk kolumnowy - odmiana świętokrzyska. Podszyt stanowią głównie grab, dąb, buk, jarzębina, kruszyna, trzmielina, brzoza, osika, bez czarny i koralowy.
W bogatym runie natomiast spotykamy gajowca żółtego, dąbrówkę rozesłaną, szczawik zajęczy, siódmaczka leśnego, fiołka leśnego, wietlicę samiczą, zawilca gajowego oraz wiele gatunków chronionych i rzadkich, w tym: lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, storczyk plamisty, podkolan biały, kosaciec syberyjski, bluszcz pospolity, konwalia majowa, liczydło górskie, widłak jałowcowaty i wiele gatunków mchów.

Świat zwierząt jest zróżnicowany. Bogaty jest również świat owadów. Obok pospolitych chrabąszczy, cetyńców, korników i smolików spotkać tu możemy takie gatunki jak: jelonek, kozioróg dębosz, rohatyniec nosorożec, pazie królowej i żeglarz oraz rusałki i mieniaki. Spośród płazów i gadów można spotkać traszki, rzekotkę drzewną i rzadką już ropuchę zwyczajną oraz jaszczurkę żyworodną i zwyczajną, padalca, zaskrońca i żmiję zygzakowatą.
Ptaki reprezentują - jarząbek, dzięcioł czarny, trójpalczasty i zielony, pliszka górska, kowalik, kukułka, raniuszek, sikora czubatka i modra, sójka i inne.
Ssaki tu występujące to: łasica, kuna leśna, kret, jeż, koszatka, ryjówka aksamitna i liczne gatunki nietoperzy.

Fot. Paweł Rzuchowski

Rezerwat "Ciechostowice"

Rezerwat „Ciechostowice” utworzony w 1953 r. jest rezerwatem leśnym, częściowym. Jego powierzchnia wynosi 7,45 ha. Lasy wchodzące w skład rezerwatu porastają południowo-zachodnie zbocze wzniesienia wchodzącego w skład Garbu Gielniowskiego. W rezerwacie „Ciechostowice” stwierdzono występowanie aż 106 gatunków roślin naczyniowych (łącznie z gatunkami synantropijnymi) i 52 gatunki mszaków. Ukształtowały się tu zbiorowiska leśne o charakterystycznym składzie i strukturze.
Współczesne drzewostany tu występujące składają się głównie z jodły pospolitej z udziałem sosny zwyczajnej, modrzewia europejskiego - odmiana polska, dębu bezszypułkowego. Jodła jako gatunek dominujący pochodzi z odnowień naturalnych. Rzadziej występuje tu buk zwyczajny, świerk pospolity, jarząb pospolity. Pozostałe gatunki drzew występują nielicznie, a z krzewów pojawia się kruszyna pospolita, bez koralowy. Runo jest ubogie i przeważają w nim gatunki borowe.
Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że rezerwat znajduje się na obszarze naturalnego występowania modrzewia polskiego. Główny obszar występowania tego gatunku w Polsce do dnia dzisiejszego znajduje się w okolicach Majdowa.
W Polsce występują dwa modrzewie i przez wiele lat oba modrzewie były omawiane w publikacjach naukowych jako odrębne gatunki. Dopiero w ostatnim czasie w wyniku rozwoju badań i ujednolicania nazewnictwa z innymi krajami, w najnowszych podręcznikach dendrologii nasze modrzewie figurują jako podgatunki czyli modrzew europejski typowy oraz modrzew europejski polski.
Rezerwat znajduje się na trasie szlaków turystycznych: zielonego Chlewiska - Majdów, niebieskiego Pogorzałe – Kużniaki lub czarnego Sołtyków PKP — rez. „Ciechostowice”.

Rezerwat Archeologiczny "Rydno"

Rydno to nazwa rezerwatu archeologicznego, wpisanego do rejestru zabytków w 1957 r. Wpis odnowiono w dniu 6 lipca 1977 r., a po rozszerzeniu granic obszaru chronionego powtórzono wpis do rejestru zabytków z datą 3 listopada 1986 r. Rezerwat utworzono w celu uchronienia nieruchomych i ruchomych pozostałości prehistorycznych zakładów kopalnianych hematytu, funkcjonujących tu w zamierzchłej przeszłości, jak również miejsc przetwórstwa tego cennego surowca, z którego otrzymywano magiczny proszek – ochrę.

fot. Andrzej Staśkowiak

Na obszarze dzisiejszego rezerwatu wykryto także olbrzymie ilości wyrobów z krzemienia czekoladowego oraz nierozerwalnie związanych z działalnością produkcyjną miejsca wymiany handlowej oraz kompleks obozowisk z licznymi śladami pobytu ludzi. Zasadnicza część znalezisk datowana jest na schyłkowy paleolit (10 000 – 9000 p.n.e.), mezolit (8000-6000 p.n.e.) i neolit (6000-3000 p.n.e.).
Paleolit dzieli się na następujące okresy:
- paleolit dolny: około 2 - 2,5 mln p.n.e. lat do około 120 tys. lat p.n.e.
- paleolit środkowy: około 120 tys. p.n.e. do około 40 tys. lat p.n.e.
- paleolit górny: około 40 tys. p.n.e. do około 14 tys. lat p.n.e.
- paleolit późny: około 14 tys. lat p.n.e. do około 8 tys. lat p.n.e.
[za WIKIPEDIA]

Granice rezerwatu obejmują tereny w dolinie rzeki Kamiennej, w bezpośredniej bliskości miasta Skarżyska-Kamiennej w kierunku wschodnim (Łyżwy, Nowy Młyn, Grzybowa Góra, Marcinków, Wąchock).

Nazwa Rydno nie funkcjonuje na mapach topograficznych (z wyjątkiem wydawnictw lokalnych) i jest nowotworem językowym wymyślonym przez prof. Stefana Krukowskiego dla oznaczenia obszaru, na którym występują liczne ślady pozyskiwania hematytu przez społeczności pradziejowe. Charakterystyczny kolor hematytu i otrzymywanej z niego ochry, od ciemno żółtego poprzez czerwony aż do wiśniowofioletowego i skojarzenie ze słowami „rudy”, „ryży”, „rdza” doskonale tłumaczą, dlaczego prof. Krukowski wybrał właśnie taką nazwę. Używał też określenia „czerwienica”. W okresie późniejszym pojawiała się jeszcze jedna nazwa: „krwica”.

Rezerwat archeologiczny Rydno obejmujący obszar kilku kilometrów kwadratowych jest unikatowym w skali Europy i Świata skupieniem pozostałości osadnictwa związanych z wydobyciem hematytu i obróbką krzemienia czekoladowego w okresie epoki kamienia. W zamierzchłej przeszłości był „zaczynem” kontaktów międzyludzkich o charakterze pokojowym, a być może i wojennym, gdyż niewykluczone, że grupy ludzkie rywalizowały o ten obszar. Zwraca się również uwagę na jego cechy magiczne, związane z czerwonym barwnikiem, który miał szerokie zastosowanie, być może najistotniejsze w sferze kultu i magii. Prawdopodobnie kolor czerwieni bezpośrednio kojarzony był z kolorem krwi i symbolizował współczesnym energię życia.
Licznie reprezentowany materiał krzemienny różnych kultur archeologicznych stał się ponadto znakomitą szkołą badawczą dla całej plejady polskich archeologów starszych epok, których prace, często w językach kongresowych upowszechniły wiedzę o Rydnie w międzynarodowych środowiskach naukowych.

więcej o Rydnie znajdziesz tutaj

Źródło: "Powiat Skarzyski - miejca cenne przyrodniczo i historycznie" autorzy:Jan Janiec, Piotr Kardyś, Ryszard Sowa, Andrzej Staśkowiak, Krzysztof Zemeła. wyd. Światowid, rok 2007.