Powiat skarżyski jest jednym z 13 powiatów województwa świętokrzyskiego, położony jest w jego północnej części, na pograniczu z województwem mazowieckim. Powiat usytuowany jest na obrzeżach Gór Świętokrzyskich, w dolinie rzeki Kamiennej i jej dopływów.
Skarżysko-Kamienna nie posiada tradycji powiatowych. Miasto stało się siedzibą powiatu po reformie administracji w 1998 roku. Powiat tworzą: miasto Skarżysko Kamienna, miasto i gmina Suchedniów oraz gminy wiejskie Bliżyn, Łączna i Skarżysko Kościelne. Ze względu na występujące tu bogactwa naturalne (rudy żelaza i metali kolorowych, złoża kwarcytu), na terenach tych od wieków powstawały kopalnie, huty, odlewnie, kuźnie, tworząc za czasów Stanisława Staszica Staropolski Okręg Przemysłowy. W okresie międzywojennym obszar ten został zaliczony do Centralnego Okręgu Przemysłowego. Tak, więc historia tych terenów wiąże się nierozerwalnie z rozwojem przemysłu.
Zatrudnienie
Pierwsze negatywne skutki jakie odbiły się na gospodarce tego terenu miały miejsce po 1989 roku, kiedy wskaźnik bezrobocia ciągle rósł. Kolejnym powodem wzrostu bezrobocia były wprowadzone w 2020 roku restrykcje związane z ogólną sytuacją pandemiczną panującą nie tylko w kraju, ale na całym świecie. W pewnym stopniu przyczyniły się one do ograniczenia liczby miejsc pracy czy utrudnienia w przekraczaniu granic państwa, co miało szczególne znaczenie dla osób pracujących poza granicami kraju.
Według danych GUS, na koniec 2019 r. w powiecie skarżyskim pracowało 15 349 osób. Najwięcej osób pracuje w sektorze przemysłu i budownictwa (ok. 32,3% w 2019 r.), najmniej natomiast w sekcji związanej z działalnością finansową i obsługą rynku nieruchomości (ok. 1,4% w 2019 r.). Na koniec grudnia 2020 r. w Powiatowym Urzędzie Pracy zarejestrowanych było 4 176 osób bezrobotnych, tj. o 788 osób mniej niż w 2016 r. ale więcej niż w poszczególnych latach z okresu 2017 – 2019.
Działalność gospodarcza mieszkańców powiatu
Na terenie powiatu skarżyskiego w 2020 r. w rejestrze REGON zarejestrowanych było 7993 podmioty gospodarcze, z czego 7708 stanowiły podmioty należące do sektora prywatnego. Sektor prywatny reprezentowany jest głównie przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (ok. 80,3% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych sektora prywatnego).
Według danych GUS, najwięcej podmiotów gospodarczych prowadzonych przez osoby fizyczne na terenie powiatu skarżyskiego działa w branżach:
- handel hurtowy i detaliczny;
- naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (ok. 29,7%),
- budownictwo (ok. 13,3%),
- przetwórstwo przemysłowe (ok. 10,8%),
- działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (ok. 8,3%).
Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON
Na przestrzeni lat 2016 – 2020 liczba podmiotów gospodarki narodowej w powiecie skarżyskim zwiększyła się o 252. W analizowanym okresie najwięcej podmiotów zarejestrowano w 2017 r. (738), natomiast najmniej w 2019 r. (531). Najwięcej podmiotów wykreślono z rejestru REGON w 2016 r. (763) a najmniej w 2020 r. (364). W 2020 r. na terenie powiatu skarżyskiego działalność rozpoczęło 548 podmiotów gospodarczych.
Wskaźnik liczby podmiotów gospodarki narodowej na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym na przestrzeni lat 2016 – 2020 wykazuje korzystną, systematyczną wzrostową tendencję. Wskaźnik dla powiatu skarżyskiego w porównaniu do wskaźnika dla kraju jest niższy ale znacznie wyższy w porównaniu ze wskaźnikiem dla województwa świętokrzyskiego.
Uwarunkowania powiatu
Uwarunkowania przyrodnicze czyli m.in. gleby niskiej jakości, duża lesistość, a także rozdrobnienie gospodarstw rolnych oraz funkcjonujące przez wiele lat duże zakłady przemysłowe nie sprzyjają rozwojowi rolnictwa i intensyfikacji produkcji rolnej.
Powiat skarżyski natomiast ma ogromny potencjał turystyczny – jego tereny rozciągają się w granicach 3 rezerwatów przyrody (Świnia Góra, Dalejów i Ciechostowice) oraz 2 parków krajobrazowych (Suchedniowsko - Oblęgorski Park Krajobrazowy i Sierakowicki).
Powiat Skarżyski to także bogactwo malowniczo położonych wśród lasów zbiorników wodnych i kąpielisk. Łącznie jest 6 zbiorników wodnych, z których aż 4 wykorzystywane są do celów rekreacyjnych. Są to: Rejów, Bernatka, Mostki i Zalew w Suchedniowie. W najbliższym czasie dołączy do nich zrekultywowany, a obecnie odbudowywany zalew w Bliżynie. Ponadto w powiecie skarżyskim występują obszary chronionego krajobrazu:
- Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu,
- Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej, Konecko-Łopuszański
- Obszar Chronionego Krajobrazu
oraz wiele pomników przyrody i zabytków kultury.
Na szczególną uwagę zasługuje zabytek kultury, klasy europejskiej jakim jest Rezerwat Archeogoliczny „Rydno”. Na jego terenie zostały udokumentowane paleolityczne kopalnie czerwonych barwników hematytowych. Utworzony w 1986 r. na terenach doliny Kamiennej ciągnie się od Skarżyska-Kamiennej (Łyżwy) do Wąchocka. Na tym obszarze w wyniku badań terenowych stwierdzono ślady obozowisk łowców jeleni kultury magdaleńskiej z pracowniami narzędzi kamiennych oraz z miejscami pozyskiwania i produkcji hematytu jako barwnika rytualnego. Na tych terenach zachowało się wiele pozostałości grobów ciałopalnych z okresów wpływów rzymskich. Co roku na terenie tego rezerwatu odbywa się impreza pod hasłem „Piknik Archeologiczny Rydno”, gdzie można przenieść się w czasy paleolityczne i poczuć jak na tym terenie wyglądało życie ówczesnych osadników.
Uwarunkowania powiatu- Ochrona Środowiska
Lasy razem: 23 016 ha
Lasy Skarbu Państwa: 20 084 ha w tym lasy Świętokrzyskiego Parku Narodowego: 525 ha
Lasy osób fizycznych: 2 770 ha
Tradycje i kultura
Powiat skarżyski to miejsce gdzie ze szczególną starannością pielęgnuje się i kultywuje regionalne tradycje ludowe, upowszechniania się dorobek zespołów ludowych poprzez inspirowanie prężnie działających zespołów folklorystycznych do sięgania po nowe tematy obrzędowe i prezentowanie ich mieszkańcom tego regionu. Poprzez taką działalność powiat skarżyski słynie z piękna tkwiącego w tradycyjnej kulturze ludowej, szacunku i zainteresowań zwyczajami ludowymi oraz obrzędowością ukazującą koloryt świętokrzyskiej wsi. Jest to także element jednoczenia społeczności lokalnej. Powiat skarżyski słynie również z bogatego rzemiosła artystycznego, którym zajmują się mieszkańcy poszczególnych gmin wiejskich. Twórcy ludowi do dziś parają się tkactwem, garncarstwem, ikonografią, malarstwem, rzeźbiarstwem, hafciarstwem wyrobem mebli i zabawek drewnianych.
W ostatnich latach równie mocno rozwinęła się i już zakorzeniła w powiecie skarżyskim sztuka fotografii plenerowej. Powstały grupy fotografików-amatorów, którzy poprzez swoja pasje do fotografii utrwalają piękno powiatu skarżyskiego, które mieszkańcy mogą podziwiacz na licznych wystawach, wernisażach oraz portalach internetowych.
Nie brakuje tu również oferty kinowej, estradowej, muzealnej oraz atrakcji historycznych, przyrodniczych i turystycznych. Bogactwo szlaków pieszych, rowerowych i konnych (w sumie jest ich 12).
Powiat skarżyski to także miejsce pielgrzymek Kultu Maryjnego do tutejszego Sanktuarium Matki Bożej Ostrobramskiej. Rocznie przybywa do Sanktuarium około 70.000 pątników w zorganizowanych grupach oraz indywidualni pielgrzymi.
Na obszarze powiatu skarżyskiego działają liczne instytucje kultury, grupy artystyczne, domy i ośrodki kultury, kluby, świetlice itp. Według danych GUS (stan na koniec 2020 r.), na obszarze powiatu skarżyskiego funkcjonowało łącznie 70 instytucji kultury. Najwięcej podmiotów działa na terenie miejskiej gminy Skarżysko – Kamienna.
Poszczególne instytucje są organizatorami wydarzeń kulturalnych zarówno cyklicznych jak i okazjonalnych, popularyzujących i podtrzymujących miejscowe zwyczaje i tradycje. Celem organizacji wydarzeń kulturalnych jest również integracja lokalnej społeczności i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu.
Warto zobaczyć
- Muzeum im. Orła Białego Siedzibą Muzeum jest zabytkowy budynek Huty „Rejów” wybudowany w latach 30-tych XIX w. W muzeum obejrzeć można m. in. Wystawę prezentującą eksponaty dotyczące Wojny Obronnej, broń oraz wyposażenie i umundurowanie żołnierzy Wojska Polskiego z okresu kampanii wrześniowej. Największą atrakcją dla zwiedzających jest ekspozycja plenerowa kolekcji ciężkiego sprzętu bojowego i uzbrojenia – działa artyleryjskie, armaty przeciwpancerne i przeciwlotnicze, wyrzutnie rakietowe, czołgi, wozy pancerne i samoloty wojskowe różnego przeznaczenia. Unikatowym w skali kraju eksponatem jest pełnomorski kuter torpedowy ORP „Odważny” pozyskany dla Muzeum w 1987 r. W Muzeum znajduje się ponad 4 tysiące eksponatów militarnych
- Pozostałości wielkiego pieca hutniczego z XVIII/XIX w. (zachowane fundamenty, mur oporowy, kanał przepustowy – jedyny zachowany gar wielkiego pieca w Staropolskim Okręgu Przemysłowym)
- Neogotycki Kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego z 1923 r.
- drewniany zabytkowy Kościół pw. św. Józefa z 1928 r. Obok kościoła pomnik upamiętniający wizyty poety L. Staffa.
- Cmentarz rzymskokatolicki z ok. 1885 r.
- Cmentarz żydowski z przełomu XIX i XX wieku, gdzie mieści się prawie 100 nagrobków, najwcześniejszy pochodzi prawdopodobnie z roku 1915.
- budynek mieszkalno – administracyjny urzędnika drogowego z końca XIX w. Dróżniczówka – zabytek architektury
- drewniany Kościół św. Zofii w Bliżynie
- neogotycki zameczek w Bliżynie (obecnie siedziba Gminnego Ośrodka Kultury)
- zabytkowy Dom Kultury w Mostkach z figurką św. Floriana
- liczne pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej
Ogromnym atutem powiatu skarżyskiego jest bogactwo naturalne, przyrodnicze oraz ogromna lesistość terenu. Od lat jest nazywany „zielonymi płucami województwa świętokrzyskiego”. Ponad 60% powierzchni powiatu stanowią lasy. Warto zaznaczyć, iż na powierzchni prawie 30 tys. hektarów, 145 ha stanowią rezerwaty przyrody, ponad 131 ha – parki krajobrazowe, a ponad 16 tys. ha to obszary chronionego krajobrazu. Na domiar tych walorów jest tu także zbiór prawie 40 pomników przyrody ożywionej i nieożywionej.
Na terenie powiatu funkcjonuje 5 obiektów noclegowych, które posiadają łącznie 403 miejsca noclegowe (2006 r.). Obecnie w powiecie działa 17 gospodarstw agroturystycznych, prowadzących usługi noclegowo – żywieniowe. Gospodarstwa te oferują turystom dodatkowe atrakcje, takie jak: jazdę konną, naukę malarstwa i rzeźby, kowalstwo artystyczne, czy też próbę swych sił w garncarstwie.
Działalność kulturalna w powiecie opiera się przede wszystkim na pracy miejskich i gminnych domów kultury oraz Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej. Starostwo Powiatowe patronuje wielu imprezom organizowanym w powiecie, a także jest organizatorem Dożynek Powiatowych i współorganizatorem wielu innych. Kalendarz imprez powiatowych obejmuje m.in. festiwale piosenki, konkursy muzyczne, konkursy recytatorskie i przeglądy teatralne, konkursy fotograficzne i motoryzacyjne, imprezy folklorystyczne, turniej wiedzy pożarniczej, biegi i inne zawody sportowe, rajdy rowerowe. Na stałe wpisały się także imprezy związane z obchodami rocznic, jak i folklorystyczne.
Komunikacja
Sieć komunikacyjna jest dobrze rozwinięta. Przez powiat biegnie droga międzynarodowa nr 7 i drogi krajowe: Skarżysko Kamienna – Końskie i Suchedniów – Łagów, które łączą trasy ekspresowe nr 7 i 9. W Skarżysku znajduje się duży węzeł kolejowy i jedna z największych w kraju stacji rozrządowych Polskich Kolei Państwowych.
Powiat skarżyski jest czysty ekologicznie, nie występują na tym terenie zagrożenia środowiska naturalnego.